زن؛ دیرپاترین انقلاب

جولیت میچل

ترجمه: اکرم پدرام نیا

در سال ١٩٧۰ چند نمونه از جنبش های رهاییبخش زنان پدید آمد که این جنبش ها در همه ی کشورهای لیبرال- دموکرات جهان فعالیت داشتند، بجز در سه کشور از کشورهای سرمایه داری: ایسلند، اتریش و سوییس. به عبارت دیگر شاید بتوان گفت جنبش های زنان در سنتی ترین و طبقاتی ترین جامعه های اروپایی فعالیتی نداشتند.

جنبش آزادیبخش زنان از جنبش های جهانی است، البته نه از نظر سازماندهی، بلکه از نظر هویت و هدف های مشترک. همین عامل باعث شده که این جنبش تا اندازه ای از پیشینیان تاریخی اش بازشناخته شود: از تلاش های جداگانه ای که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای گرفتن حق رای زنان در بعضی کشورها انجام شد. همچنین "هویت و هدف های مشترک" این جنبش را از گونه ای که رسانه ها معرفی کرده اند و آن را جنبش انگلوساکسون و آمریکایی می دانند، نیز متمایز می کند. ناگفته نماند که این معرفی کوته بینانه سبب می شود که در انگلستان هدف جنبش در مفهوم عام اولیه از فمنیسم باقی بماند و از تاثیر آن کاسته شود، مفاهیمی چون: "زن ها پیشتر هم وحشی شده اند. این فقط تلاشی بی نتیجه و ناپایدار است!"

... هر روز در رسانه ها یا تلویزیون های آمریکایی و بریتانیایی درباره ی جنبش زنان نظریه هایی مطرح می شود یا زنی در این زمینه حرف میزند. وقتی زنان مدعی میشوند که این سیستم سرکوبگر است و باید با آن در هر سطحی پیکار کرد، یا زمانی که می گویند قصد دارند ساختار کلی جامعه را تغییر دهند، مصاحبه گرها با مهربانی (یا با ریشخند) لبخند میزنند، اما به خوبی آشکار است که تصور میکنند "تغییری در سیستم" یعنی واگذاری بخشی از سنگینی بار کار ِ خانه، از قبیل شستوشو و بچه داری، به شوهرها.

درست است که امروزه جنبش زنان رایج شده و این لبخند، سوزش نیش حمله ها را کم میکند، اما اگر یورش های کلامی به رفتارهای خشونتآمیز تبدیل شوند، همانطور که در برابر هواداران حق رای زنان اتفاق افتاد، نیروهای سرکوبگر وارد گود خواهند شد. در دهه ی هفتاد زن ها در ارتش آمریکا کارشان را از دست می دادند یا اصلا به آن ها کاری داده نمی شد. دلیل مشخصی در دست نیست که نشان دهد چرا در این دهه و بعد از آن خشونت و ضد خشونت به اوج نمی رسد، همانطور که در انگلستان در دهه ی اول قرن بیستم به اوج خود رسید. در آن زمان هوادارهای حق رای زنان خانه ها را سوزاندند، ویترین های فروشگاه ها را شکستند، به اعضای پارلمان حمله کردند، اینجا و آنجا بمب کار گذاشتند و طی چند ماه بیش از صد ساختمان را خراب کردند و با منفجر کردن صندوق نامه ها و بریدن سیم های تلفن، ارتباطات را مختل کردند. به طور کلی برای گرفتن حق رای در نواحی بیرونشهری انگلستان ترس و وحشت ایجاد کردند. در ازای این رفتارها زندانی شدند و به زور وادار به سکوت شدند. سپس دولت قانون ویژه ای به نام قانون "موش و گربه" وضع کرد و از طریق آن توقیف و حبس مکرر آن ها را میسر ساخت. اما هم زمان مراکز فرماندهی بیشتر گروه های نظامی، اتحادیه ی اجتماعی و سیاسی زنان (WSPU) با بودجه ی مبارزاتی ۰۰۰‚٩۰ پوندی، با صد و ده کارمند، هزار نفر عضو و روزنامه ای با ٠٠٠‚٤٠ تیراژ دست نخورده باقی ماند. درست است که برخی از رهبران را به همدستی و توطئه متهم کردند و "کریستابل پنکرست" وادار به تبعید شد، اما نه این سازمان و نه هیچ سازمان دیگری مثل این نابود نشد. گاهی خفه کردن و ساکت کردن زن ها لازم است، اما سازمان های سیاسی شان را نباید هرگز جدی گرفت!

امروز هم گویا حادثه ای مشابه رخ میدهد و به نظر مطرح شدن جنبش آزادیبخش زنان در گزارش های رنگ و لعابدار رسانه ها چیزی بیش از ولع رسانه ها به اهداف جنسی نیست.

بسیاری از مردها، به طور فردی نسبت به خواسته ی زن ها واکنشی آمیخته با ترس یا گیجی نشان میدهند یا برای جبران، رفتاری سازگارانه دارند. اما به رغم این همه رشد در جنبش زنان، هنوز هیچ نشانه ای در دست نیست که این سازمان بتواند برای خود چیزی بیش از دردسر درست کند و کاری غیر از جلب رسانه ها بکند. همه ی جنبش های انقلابی پیشین در زمان های دشوار و حساس مجبور بوده اند که مخفی بمانند. اما جنبش زنان همیشه علنی بوده است، نه آنکه رسانه ها فقط در علنی کردن آن نقش داشته باشند، خود این جنبش از نظر مفهوم و سازماندهی آشکارترین جنبش انقلابی بوده است و همچنین توانسته بی آنکه کسی اذیت شود، انقلابی ترین گفته ها را در ملاعام بیان کند. این مورد پرسش های بسیاری را برمی انگیزد، نه فقط درباره ی جامعه ای که زن ها را مثل همیشه نادیده میگیرد، بلکه مهمتر از آن شاید درباره ی طبیعت خود جنبش در حال و آینده ی نزدیک.

باید بپرسیم چرا این وضعیتی که در سال های پایانی دهه ی شصت تولد یافت، به وجود آمد؟ این جنبش به عنوان جنبشی سیاسی چه جور جنبشی است؟ برای روبرو شدن با تحلیل وضع زنان چه مشکلاتی دارد؟ و... از اینجا به کجا میرویم؟

برای بحث درباره ی تاریخی که این جنبش در آن به پا خاست باید جنبش های افراطی یا انقلابی معاصر را که جنبش زنان با آن ها متحدند یا از آنها منشعب شده اند، مورد توجه و بررسی قرار دهیم: جنبش هایی از قبیل جنبش دانشجویی، جنبش سیاهان، مقاومت سربازها، گروه های جدایی طلب، گروه های زنان اصلاح طلب و تلاش هایی که در جهان سوم صورت میگیرد. در ضمن باید وضعیت ویژه ی زنها را در طول دهه ای که به آشوب انجامید هم درنظر بگیریم.

توصیف ویژگی های یک جنبش به بزرگی آن، طبقه ای که از آن می آید و فعالیت اعضایش، سازماندهی آن، اردویی که با آن در مصاف است و مفاهیمی که در پروسه ی پاگرفتن و رشدش با آنها تکامل مییابد، بستگی دارد. مفاهیمی چون افزایش هوشیاری، مردسالاری، تبعیض جنسی، رهایی و نداشتن ساختار رهبری آن. همچنین سنت افراط گرایی یا انقلابی ای که از آن برگرفته میشود: تحلیل جامعه از دیدگاه هر فرد براساس تجربه هایش، شیوه های خودجوشی آنارشیسم- سندیکالیسم، جدایی طلبی سیاهان، تئوری های سوسیالیسم درباره ی همبستگی مردم ستمدیده....

ما میتوانیم از دیدگاه های هر فرد که براساس تجربه هایش کسب کرده، چیزهایی بیاموزیم و با حمله به عوامل سرکوب و قدرت با مقوله ی سرکوب بجنگیم تا یا "برابری" ایجاد کنیم یا "آزادی فردی" و یا جامعه ای از "همه ی مردم".

همچنین باید جزییات موقعیت زن را که به روشنی رنج او را مشخص میکند، دریابیم. دریابیم که چگونه میتوانیم موقعیت زن را تحلیل کنیم. به راستی موقعیت واقعی زن در جامعه ی سرمایه داری امروزی چیست؟ رنج او در جامعه ی جهانی چیست؟ ناگفته نماند که توجه به خانواده و روانشناسی زنانگی در این ارتباط بسیار حیاتی است. اما زن با پی بردن به نبود برابری برای موقعیت او در محل کار، با رشد درک زنانگی اش و شناخت نقش ایدئولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی او به عنوان مادر و زن خانه دار است که پی میبرد به او ظلم میشود. بنابراین هر جنبشی در راه آزادی او باید این موقعیت را تحلیل کند و تغییر دهد.

حالا به کجا میرویم؟ آیا واقعا جنبشی که ادعای انقلابی بودن دارد به سمت ایجاد دگرگونی میرود؟ این دگرگونی از نظر ساختار داخلی و پیوندهای بیرونی چه معنیای خواهد داشت؟ آیا مفهوم زنانگی ِ زن به عنوان ستمدیده ترین و بالقوه دگرگونی پذیرترین فرد جامعه با موقعیت مارکسیستی طبقه ی کارگر که طبقه ای انقلابی در نظام سرمایه داری است، در تقابل است؟ اگر در تقابل باشد، چه پیامدهایی در پی خواهد داشت؟ رابطه ی بین نبرد طبقاتی با نبرد ستمدیدگی چیست؟ و در پایان تدبیر و سیاست سرکوب و فشار چیست؟

پیشگفتار کتاب "وضع زن" (Woman’s Estate) نوشته ی جولیت میچل، سوسیالیست و کوشنده ی حقوق زنان، پروفسور روانکاری و پژوهش های جنسی دانشگاه کمبریج.